Trong dịp lễ Kate vừa rồi, Cei Ysa Cosiem đã có dịp gặp gỡ và trao đổi với các thầy trong Ban Biên Soạn Chữ Chăm và một vài nhân sĩ Chăm như thầy Lộ Minh Trại, thầy Thuận Ngọc Liêm, Wa Bá Văn Trinh, nhà thơ Inra Sara, PGS Tiến Sĩ Thành Phần cùng một số trí thức Chăm tâm huyết khác.
Cuộc trò chuyện diễn ra trong không khí trang trọng nhưng đầy thân tình, xoay quanh một chủ đề mà cei Ysa luôn canh cánh trong lòng là việc làm thế nào để phát triển chữ viết và tiếng Chăm trong giao tiếp hằng ngày bởi qua Facebook và trong các video phát tán trên mạng xã hội, Cei Ysa thấy rằng người Chăm hôm nay đang tự đồng hóa mình bằng cách:
- Nói tiếng Chăm độn rất đậm, do thiếu hoặc quên nên…, mượn rất nhiều từ vựng Việt.
- Viết chữ Quốc ngữ (tiếng Việt) nhiều hơn chữ Akhar Thrah (tiếng Chăm). Tệ hơn nữa là họ cũng rất ít khi dùng hệ thống Latin Cham mặc dù các hệ thống này như Rumi Cam đã được soạn thảo và lưu hành trên 20 năm qua.
Người Chăm đang nói tiếng Chăm độn rất đậm, do thiếu hoặc quên nên mượn rất nhiều từ vựng Việt.
Chính vì ít xử dụng tiếng Chăm trong giao tiếp nên đại đa số người Chăm, nhất là giới trẻ hôm nay, ngày càng quên dần từ vựng Chăm và không ngần ngại thay thế bằng “tiếng Việt trong sáng và dễ hiểu” trong giao tiếp hằng ngày. Cei Ysa chia sẻ những nhận xét trên của mình và nỗi trăn trở lo sợ rằng nếu thế hệ Cha Chú hiện nay mất đi thì tiến độ “tự đồng hóa” của người Chăm sẽ mạnh và nhanh hơn vì không còn các bậc trưởng thượng nhắc nhở con cháu Chăm giữ gìn tiếng Chăm nữa.
Khi một dân tộc đánh mất ngôn ngữ của mình, tức là đang dần đánh mất đi linh hồn và bản sắc riêng. Theo Cei chỉ có Latin Hoá tiếng Chăm lấy căn bản của mẫu tự Quốc ngữ làm nền, và dạy các trẻ em hệ thống Latin Cham này thì may ra mới có hy vọng giúp tiếng Chăm, từ vựng Chăm sống.
Từ nỗi lo ấy, Cei Ysa đã gặp, trình bày, và hỏi ý kiến của các thầy cùng những trí thức Chăm ở trên. Mặc dù ai cũng thấy cái lợi, nhưng đa số không tán thành việc thay thế Akhar Thrah Cham bằng Latin Cham. Được biết là 20 năm trước câu hỏi Latin Hóa cũng đã được đặt ra, và đại đa số người Chăm thuở đó đều không đồng ý với việc Latin Hóa tiếng Chăm.
Nhưng khi Cei Ysa hỏi vậy trong hơn 20 năm qua, thành quả của hệ thống Akhar Thrah Cham là gì thì chưa có câu trả lời thích đáng. Có người cho rằng Tạp chí Dân Tộc Miền Núi là sản phẩm của Akhar Thrah Cham.
Latin Hóa tiếng Chăm đã có ai chính thức làm chưa? Câu trả lời là có rồi! Đó là các bài viết tiếng Chăm theo hệ thống Latin Cham của đài phát thanh VOV, mục tiếng Chăm. Tuy nhiên các bài viết này chưa nhận được sự chấp thuận rộng rãi từ cộng đồng Chăm trong nước vì mẫu tự Latin Cham ở đấy khác với hệ thống Rumi Cam (của EFEO) và Latin Cham BBS mà bà con hằng biết. Cei cho rằng đây là hướng đi thực tế và hiệu quả nhất để chữ viết Chăm có thể “sống lại” trong đời sống hiện đại.
Theo Cei, chữ Latin Cham dùng mẫu tự QN làm nền có ưu điểm là dễ học, dễ nhớ, và dễ truyền đạt. Bởi nó được xây dựng dựa trên nền tảng bảng chữ cái tiếng Việt thứ chữ mà hầu hết người Chăm ngày nay đều đã sử dụng thành thạo, nên việc tiếp cận trở nên gần gũi hơn nhiều. Người học chỉ cần nắm được luật chính tả, cách phát âm của chữ cái, và các ký tự Latin Cham tương đương với các nguyên âm (Yawa inư) và các “Dấu nguyên âm” (Takai akhar) trong h/t Akhar Thrah Cham là có thể đọc và viết được tiếng Chàm nhanh chóng.
Cei Ysa nhấn mạnh rằng việc học chữ Latin Cham không phải là thay thế hay loại bỏ chữ Chăm truyền thống, mà là mở ra một con đường mới để ngôn ngữ Chăm được phục hồi và lan tỏa mạnh mẽ hơn.
Các văn bản Akhar Thrah sẽ không thất truyền do các chức sắc Chăm vẫn còn đang xử dụng hằng ngày trong kinh kệ và người Chăm có rất nhiều băng thu âm, và video ghi lại đầy đủ cách phát âm và cách viết của chữ Akhar Thrah Cham, nên chắc chắn Akhar Thrah Cham hôm nay sẽ không thất truyền nữa.
Chữ Akhar Thrah Cham truyền thống là di sản quý, cần được tôn trọng và gìn giữ; còn chữ Latin Cham là công cụ hữu hiệu giúp đưa tiếng Chăm đến gần hơn với đời sống, với trường học, và với thế hệ trẻ.
Cei bày tỏ hy vọng rằng trong tương lai, các lớp học chữ Latin Cham sẽ được mở rộng ở khắp các làng, các trung tâm cộng đồng, và các thầy trong Ban Biên Soạn Chữ Chăm sẽ tiếp tục chung tay xây dựng, hoàn thiện hệ thống chữ viết này.
Cei tin rằng, khi mọi người cùng đồng lòng, Chữ Latin Cham sẽ không chỉ được nhắc đến như một ngôn ngữ, mà sẽ vang lên trong từng lời nói, từng bài ca, và từng trang viết của con cháu người Chăm hôm nay.
Đối với cei Ysa, việc khôi phục (giúp người Chăm ít nói độn, ít viết tiếng Việt) và phát triển tiếng Chăm không chỉ là một mong ước, mà là sứ mệnh thiêng liêng, trách nhiệm của mỗi người Chăm đối với tổ tiên và thế hệ mai sau.
Chữ Latin Cham – Khả năng kết nối hai cộng đồng Chăm Đông & Chăm Tây
Theo Cei chữ Latin Cham, với sự đơn giản, thực tế và khả năng kết nối hai cộng đồng Chăm Ninh Bình Thuận và An Giang (hy vọng cả Campuchia), sẽ là chìa khóa để làm giãm đi tiến trình “tự đồng hóa” của người Chăm hôm nay.
Leave a Reply