Chuyện vua si tình và cuộc khởi nghĩa chống lại nước Jek. Ngày xưa, vào năm tuổi Mão, Po mâ-thik Dhik lên ngôi vua ở kinh đô Prang Darang, đất Panduranga. Trong dân gian, người ta gọi ông là Po Anit, nghĩa là “người si tình”, vì ông quá đắm say một nàng công chúa nước Jek.

Thời ấy, người Chăm phải nộp sưu thuế rất nặng cho nước Jek vào mỗi cuối năm. Của cải trong dân cứ thế mà đội nón ra đi. Dân khổ, nhưng chống lại thì cũng chẳng nổi.

Po Jai Paran, em ruột của nhà vua, con của Po Klaong Haluw, rất xót xa trước tình cảnh đó. Một đêm khuya, thèm thuốc lá, ông sai gia nhân đi mồi lửa. Than đỏ cháy rực, nhưng tẩu thuốc vẫn không cháy. Ông bực quá, nuốt luôn điếu thuốc vào bụng!

Sáng ra, ông tìm đến vua anh để bàn việc nước. Hai anh em luận bàn nhiều điều, cuối cùng quyết định phải tìm người hiền tài giúp nước thoát khỏi ách nô dịch. Vua ban lệnh: Nhà nào có vợ chồng, người chồng phải đưa vợ vào triều để tuyển chọn tiến cung. Một chiêu thử lòng dân.

Thánh chỉ truyền đi, cả nước rúng động. Không ai dám kháng chỉ, vì kẻ chống lệnh sẽ bị chém đầu.

Thế nhưng, khi đến làng Cagram, có một người dám đứng lên, Ong Kei Mat. Ông đang đóng xe trâu thì quan lại ghé vào nhà, ngang nhiên đòi “ngủ chung với vợ dân”. Ong Kei Mat nổi giận: Làm quan mà nói năng thất đức như vậy sao? Muốn làm gì thì làm, nhưng ta không giao vợ cho kẻ vô lễ!

Quan thấy ông dữ tợn, đành lui về bẩm báo. Vua nghe chuyện, cho mời Ong Kei Mat vào triều. Nhưng ông từ chối: Tôi bận việc nhà. Khi nào rảnh, tôi sẽ đi.

Chỉ khi triều đình cử người rước bằng kiệu võng, ông mới chịu đến. Trước mặt vua, Ong Kei Mat nói rành rọt: Lệnh vua trái đạo lý, làm nhục vợ dân, là thất đức. Dân không thể sống kiểu đó! Muốn chém thì cứ chém.

Vua Po Mâ-thik Dhik nghe xong, mỉm cười: Ta chỉ muốn thử lòng người. Nay đã gặp được kẻ trung nghĩa. Hãy cùng ta lo việc nước, chống lại nước Jek. Từ đó, Ong Kei Mat và Po Jai Paran được giao huấn luyện quân đội. Ba ngày sau, vua tổ chức cuộc thi phóng lao vào mình trâu để thử sức. Vua chỉ đâm sâu được 2 gang tay, Po Jai Paran: 3 gang, Ong Kei Mat: tận 5 gang xuyên suốt thân trâu!

Thấy vậy, vua giao trọng trách cho ông. Po Jai Paran thì lo đóng tàu, Ong Kei Mat luyện quân, vua lo lương thảo, sẵn sàng không nộp thuế nữa! Nước Jek nổi giận, gửi sứ giả đe dọa. Nhưng vua Chăm không sợ: Muốn đánh thì cứ đánh!

Quân Jek chia hai ngả: một ngả đường bộ, một ngả đường thủy. Po Mâ-thik Dhik chặn bộ, Ong Kei Mat phá thủy bằng móc sắt, đánh chìm tàu giặc. Quân Jek thảm bại. Ba tướng hợp quân, truy đuổi giặc đến tận kinh thành Jek. Khi tấn công ban đêm, họ bắt sống vua Jek. Để thoát chết, vua Jek dâng công chúa Mỹ Miều cho Po Mâ-thik Dhik, mong cầu hòa hiếu.

Khung cảnh: Trong doanh trại Chăm sau chiến thắng. Vua Jek bị trói, quỳ trước lều Po Mâ-thik Dhik. Công chúa Mỹ Miều đứng sau, ánh mắt kiên cường.

Vua Jek (quỳ lạy): Đại vương Chăm! Nếu người tha mạng cho trẫm, trẫm xin dâng con gái, công chúa Mỹ Miều, để kết tình hòa hiếu, mãi mãi không xâm phạm đất Panduranga. Po Anit (trầm ngâm nhìn công chúa): Con gái của kẻ thù… nhưng là ánh trăng ta từng mơ. Nàng có đồng ý, hay chỉ là món quà của một vua bại trận?

Công chúa Mỹ Miều (ngẩng cao đầu): Thiếp không phải món quà. Thiếp từng nghe về chàng từng đánh gục một đàn hổ để cứu dân làng… Nếu chàng chính là người ấy, thì thiếp đi theo là tự nguyện.

Po Jai Paran (bước vào, tức giận): Anh trai! Không thể được! Kẻ thù là kẻ thù. Sao có thể cưới con gái kẻ giết dân ta?
Po Anit: Em à, chúng ta đánh giặc để giành tự do, chứ đâu phải để nuôi thù hận. Tình yêu không có biên giới.
Po Jai Paran (lắc đầu): Nếu anh chọn nàng, thì em rời khỏi triều đình. Em không thể quỳ lạy dưới chân người Jek!
(Ông bỏ đi. Cảnh lặng như tờ.)

Công chúa Mỹ Miều (nhỏ giọng): Chàng có hối hận không… khi mất đi một người em trung nghĩa vì một người con gái như thiếp?
Po Anit (nắm lấy tay nàng): Nếu có lỗi… là lỗi vì đã yêu nàng khi không nên yêu. Nhưng từ nay, ta nguyện giữ hòa bình, để tình yêu không trở thành nỗi hận cho đời sau.
Sau ngày ấy, công chúa Mỹ Miều không được quần thần chấp nhận. Nhưng bà lặng lẽ học tiếng Chăm, học phong tục Chăm, và mặc áo trắng trong lễ linh thiêng, quỳ bên cạnh dân làng, cầu cho mưa thuận gió hòa.

Bà được gọi là “công chúa hóa vợ hiền”

Còn Po Anit, suốt đời sống giữa hai tiếng khen chê: Người nói ông mê muội vì tình. Kẻ nói ông là vị vua đầu tiên dám đưa tình yêu hòa giải chiến tranh. Và người Chăm không gọi tên thật ông nữa, mà mãi mãi gọi: Po Anit, vị vua của một mối tình không biên giới.

Vương Rock