Dưới thời nhà Nguyễn (1802–1945), theo tục “phong quốc tính” (cho phép mang họ của vua để thể hiện lòng trung thành và ban thưởng), nhiều người Chăm đã được vua ban họ Nguyễn vì có công lao phục vụ triều đình. Điều này thường xảy ra với những cá nhân tham gia quân ngũ, lao động hoặc đóng góp kinh tế cho nhà nước.
Đây là một phần của chính sách đồng hóa văn hóa, giúp người Chăm hòa nhập vào xã hội Việt Nam mà không mất gốc, đồng thời thể hiện sự trung thành với triều đại.
Ví dụ điển hình: Tại làng Chăm Phước Nhơn (huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận), đa số người mang họ Nguyễn có nguồn gốc từ một vị quan Chăm phụ trách thu mua kỳ nam (cốt lõi gỗ trầm hương) cho phủ Bình Thuận (tức Ninh Thuận và Bình Thuận ngày nay). Vị quan này được nhà Nguyễn ban họ Nguyễn, và từ đó con cháu đời đời mang họ này. Tương tự, bà Nguyễn Thị Thềm ở Phan Rí (Bình Thuận) cũng có gốc gác từ một trường hợp ban thưởng tương tự.
Chính sách đồng hóa và Việt hóa họ tên dưới triều Nguyễn
Năm 1834 (Minh Mạng thứ 14), triều đình Huế ban lệnh buộc người Chăm phải theo phong tục Việt Nam, bao gồm việc sử dụng họ tên theo kiểu Việt (họ + tên đệm + tên). Nhiều người Chăm Hồi giáo ở miền Tây Nam Bộ và các cộng đồng khác đã thêm họ Việt hóa như Nguyễn, Trần, Lê để phù hợp với giấy tờ hành chính và tránh phân biệt.
Điều này phổ biến ở các khu vực như Châu Đốc (An Giang), nơi người Chăm thêm họ “Châu” hoặc “Chăm” kết hợp, nhưng ở Ninh Thuận – Bình Thuận, họ Nguyễn được ưu tiên vì liên quan đến ân sủng nhà Nguyễn. Họ Nguyễn vốn đã đông đúc ở Việt Nam (chiếm khoảng 40% dân số), nên việc chọn họ này giúp dễ dàng hòa nhập mà không gây chú ý.
3. Bối cảnh lịch sử rộng lớn hơn
Nhà Nguyễn từng chinh phục và kiểm soát lãnh thổ Chăm (Champa cổ) từ thế kỷ 15–19, dẫn đến sự di cư, hôn nhân hỗn hợp và đồng hóa. Nhiều người Chăm trở thành lính lệ hoặc quan lại địa phương, dẫn đến việc được ban họ Nguyễn như một phần thưởng.
Ngày nay, họ Nguyễn ở cộng đồng Chăm không đồng nghĩa với gốc gác Việt mà là dấu ấn lịch sử, và nhiều người vẫn giữ bản sắc văn hóa Chăm (ngôn ngữ, tôn giáo Bà Ni hoặc Bà La Môn).
Tóm lại, việc người Chăm mang họ Nguyễn chủ yếu là kết quả của ân huệ hoàng gia và chính sách đồng hóa dưới nhà Nguyễn.
Leave a Reply